Radio Białystok | Magazyny | Czytam książki | Książka za recenzję | „Zdarzyło się pierwszego września[albo kiedy indziej]" Pavol Rankov
Pavol Rankov: „ Zdarzyło się pierwszego września [ albo kiedy indziej ]
Myślę, że Słowacja nie należy do najczęściej odwiedzanych krajów przez Polaków, zwłaszcza przez Podlasian. A samych Słowaków podobno często można spotkać w Krakowie. Wiem też, że właśnie z Krakowa są organizowane wycieczki, choćby do Bratysławy – stolicy Słowacji.
O samą literaturę słowacka też jest niełatwo w Białymstoku. Bardzo długo szukałam książki słowackiej, o której mogłabym napisać recenzję, a która by była na tyle osadzona w historii Słowacji, że mogłabym tymi faktami historycznym wzbogacić mój tekst. Myślę, że w końcu trafiłam – jest to książka Pavola Rankova.
Jest trzech przyjaciół, którym podoba się ta sama dziewczyna. I chłopcy, a z czasem mężczyźni organizują zawody pływackie, gdzie zwycięscy ma przypaść dziewczyna. Te ich zawody pływackie ciągle są nierozstrzygnięte. Nie chcę tu zdradzać, jaką decyzję podejmie dziewczyna – kobieta – tu zachęcam do zajrzenia do książki. Wypada dodać, że trzej są różnej narodowości i akcja książki zaczyna się w roku 1939. Losy bohaterów są różne, ale się przeplatają. Na nich wszystkich jak i na losie Marii historia odciska ślad.
Historia narodu słowackiego jest silnie związana z Węgrami, pod których panowaniem zdarzało się Słowakom być w historii i poddawać się procesowi madziaryzacji. Tak było już w X wieku i ciągnęło się przez wiek XIX. O naród słowacki walczył L’udovit Stur, który pisał tak:
Do Krywania
Krywaniu! Wszedłem na twój szczy najwyżej,
Skąd Tatry dumnym obejmujesz wzrokiem,
I na wierzchołku stałem w uczuć wirze,
Tam gdzie ty niebo podpierasz wysokie.
Już się marzenia me ziściły śmiałe:
Bóstwu Tatr starych hołd i cześć oddałem!
W roku 1941 do schronienia na Węgrzech namawiana jest ciotka Gabriela Anna. „ Mężczyzna wytłumaczył, że ciotka potrzebuje fałszywych dokumentów węgierskich. Będzie mieszkać w Budapeszcie. Skoro jednak nie zna dobrze węgierskiego, ma podawać się za obywatelkę pochodzenia słowackiego z ziem odzyskanych”. Tu chcę dodać, że wiele słów z języka węgierskiego przeszło przez wieki do słowackiego.
Anna mówi matce Gabora, że niektórzy Żydzi na Słowacji próbują się ratować chrztem, ale ma to sens, gdy się ma świadectwo przedwojenne. Ja myślę, że to i tak nie pomagało przypomnę tu postać Edyty Stein, czy dzieci mieszanych rodziców np. polsko-żydowskich, które z obydwojgiem rodziców trafiały do getta.
W roku 1944 Gabor znajdował się w obozie pracy przymusowej i w tym roku wiosną do niziny naddunajskiej wkroczyły wojska niemieckie. Za dużo nie zdradzając Gabor uciekł i znalazł się w ramionach kobiety – tak dosłownie i to takiej, która była nienasycona – tak bym to określiła. W każdym bądź razie u niej przez radio Londyn usłyszał o słowackim powstaniu narodowym. Radio mówiło: „ Słowaccy żołnierze zatrzymali pociąg, w którym jechała niemiecka misja wojskowa. Wzięli do niewoli, a następnie zabili dwóch generałów i kilku oficerów. Armia słowacka otrzymała od pułkownika sztabu generalnego rozkaz, by walczyć z Niemcami. Słowacja weszła w skład koalicji antyhitlerowskiej”
Tu pragnę zatrzymać się na Słowackim Powstaniu Narodowym. Myślę, że nie każdy w Polsce o nim słyszał. Kupiłam sobie na Allegro taki Biuletyn informacyjny Ambasady Czechosłowackiej Republiki Socjalistycznej w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej: 40 rocznica wybuchu słowackiego powstania narodowego. Ten biuletyn jest, co prawda zrażony komunistyczną indoktrynacją, która samemu powstaniu nadaje właśnie socjalistyczny kierunek i charakter tego zrywu. Czytamy: „ Już w pierwszych dniach walk partyzancki i żołnierze stanęli przeciwko 5-7 dywizjom uzbrojonych po zęby żołnierzy faszystowskich. W słowackich górach i dolinach przelewana była krew. Mężnie walczył każdy, kto zdobył broń” . 27 października padła Bańska Bystrzyca powstańcza stolica ci, co ocaleli schronili się w górach i nękali hitlerowców aż do wyzwolenia przez Sowietów. Jednym z przywódców komunistycznych tego powstania był Gustav Husak, który tu wybiegnę w przyszłość w 1969 roku stanął na czele partii czechosłowackiej.
Pod koniec Kwietnia 1945 roku cała Słowacja była wolna. 4 kwietnia powstał w Koszycach rząd czechosłowacki z socjaldemokratą Zdenkiem Fierlingerem dotychczasowym posłem rządu emigracyjnego w Moskwie
Husak pojawia się też na kartach książki Rankova. Pod datą 1948 czytamy” Oczy Petra błyszczały z podniecenia miał motyle w brzuchu. Husak mówił, że teraz wiele będzie zależeć właśnie od dziennikarzy, to oni muszą zmobilizować masy robotników, by poparli partię”
Tak się stało, że zarówno trzej przyjaciele jak i Maria przeżyli wojnę. Wszyscy próbują się odnaleźć w socjalistycznej Czechosłowacji, a Peter obrawszy drogę polityczną jest w stanie im wszystkim pomóc, chociaż nie zawsze oficjalnie. Pomocy wymaga i Maria, która z powodu ojca ma problem ze znalezieniem pracy. Kobieta w końcu dokonuje wyboru, ale szczęście małżeńskie nie jest jej dane – rzeczywistość międzynarodowa czy polityczna staje temu na przeszkodzie.
Ja jestem po lekturze dwóch książek Magdaleny Parys, dzięki której poznałam między innymi sposób działania Stazzi w dawnej NRD. Indoktrynacja obywateli była także w Czechosłowacji i także oni docierali do swoich byłych obywateli, którym udało się wyjechać na Zachód próbując nimi manipulować. Tak było w przypadku Jana – dodam jednego z trzech przyjaciół – bohaterów książki Zdarzyło się pierwszego września.
Ja lubię takie książki, które na własny użytek nazywam małymi epopejami. Dla mnie taką polską małą epopeją jest książka Stanisławy Fleszerowej Muskat: Zatoka Śpiewających Traw. Myślę, że powieść Rannkova spełniana moje kryteria i jest taką słowacką małą epopeją – dlatego zachęcam do lektury - do poznania kraju i ludzie, jak by nie było naszych sąsiadów.
Wykorzystana literatura:
Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI-XX wiek, Warszawa 2005.
Wiesława Rusin, Barbara Zygmańska, Przewodnik Pascala: Słowacja.
Antologia poezji słowackiej: Józef Waczkow, Warszawa 1981.
Edyta Sawicka
Od red. Edytko! dziękuję:-) Zapraszam do radia!
Prywatnie tu: tudorotasokolowska.pl
Prowadzący:
Dorota Sokołowska
