Cześć oddawana w Prawosławiu świętym okazywana jest na różne sposoby. Przede wszystkim wierni kierują do nich swe modlitwy z prośbą o orędownictwo i wstawiennictwo przed Bogiem. Cerkiew oddaje im należną cześć również ustanawiając święta ku czci świętych w kalendarzu liturgicznym, liturgicznie świętując ich pamięć, wznosząc świątynie ku czci świętych, spisując ich żywoty oraz sporządzając hymny ku czci świętych. W kulcie świętych ważne miejsce zajmuje również ikonografia oraz oddawanie czci ich relikwiom. Właśnie kwestii kultu relikwii świętych w Cerkwi prawosławnej poświęcona jest kolejna publikacja Jarosława Charkiewicz, od lat zajmującego się różnego rodzaju zagadnieniami związanymi z prawosławną świętością, hagiografią i ikonografią.
Relikwie świętych w Prawosławiu cieszą się wielką czcią, nieporównywalną z żadną inną religią. Traktowane są one jako miejsce szczególnej obecności świętego przez łaskę, a moc relikwii tkwi w tym, że ciało świętego zachowuje związek z jego duchem także po jego śmierci, a niezniszczalność choćby fragmentu jego ciała niesie w sobie zaczątek przyszłej chwały. W relikwiach bowiem święci jakby żyją nadal na ziemi…
W poszczególnych rozdziałach książeczki autor przybliża czytelnikowi poszczególne kwestie związane z relikwiami świętych i ich kultem.
Już na początku autor uzasadnia myśl mówiącą, że „Podstawą chrześcijańskiego kultu świętych relikwii jest dogmat o Wcieleniu”. Odwołuje się przy tym do nauki Cerkwi o Wcieleniu, cytatów nowotestamentowych, dzieł Świętych Ojców oraz poglądów na ten temat współczesnych teologów prawosławnych. Pisze m.in. o tym, że relikwie świętych są świadectwem i uzasadnieniem Wcielenia, że „Ciało ludzkie nie jest dla chrześcijanina przypadkowym okryciem duszy, ani też jego więzieniem, w którym została zamknięta”, że Boga można wychwalać nie tylko duchem, ale i ciałem. Cerkiew prawosławna naucza bowiem, że ciało ludzkie jest świątynią Ducha Świętego i nie przestaje takim być również po śmierci, zaś u świętych również ciało dostępuje łaski Ducha Świętego. Kult relikwii wywodzi się więc z przekonania, że „uświęcające działanie łaski Bożej przemienia zarówno duszę, jak i ciało człowieka”, zaś Bóg zachowuje ciała wybranych przez siebie świętych zarówno w celu ich wychwalenia, jak i po to, aby objawić przez nie cudowną moc.
W dalszej części pracy wyjaśnione jest samo pojęcie, co w Prawosławiu nazywane jest terminem „relikwie”, jakie były zaczątki czci oddawanej relikwiom w Starym Testamencie oraz jak rozwijał się ich kult w czasach nowotestamentowych. Następnie w oparciu o naukę Świętych Ojców autor wyjaśnia trzy zasadnicze przyczyny, dla których ustanowiony został kult świętych relikwii. Pierwszym z nich jest to, że „Święte relikwie są nośnikami łaski Bożej, która spoczywa w ciałach świętych również po ich śmierci”. Drugi powód ma charakter religijno-moralny: „Święte relikwie są dla wiernego, który modli się przed nimi, żywym przypomnieniem osoby tego świętego, które pobudzają modlącego się do naśladownictwa jego życia”. Trzecia przyczyna nosi charakter liturgiczny i polega na tym, że „Relikwie świętych, które znajdują się w świątyniach, potęgują wśród wiernych poczucie łączności z niewidzialnym Kościołem niebiańskim”, a dzięki relikwiom Cerkiew ziemska, niewidzialnie łączy się z Cerkwią niebiańską. Cytuje też niektóre wypowiedzi Ojców Cerkwi na temat relikwii i czci oddawanej im w Prawosławiu.
Dalej autor pisze o dwóch niewytłumaczalnych przez naukę zjawiskach zachodzących z relikwiami świętych: fenomenie niezniszczalności niektórych relikwii, tj. nie uleganiu działaniu wobec nich procesu tlenia, prowadzącego do fizycznego rozkładu, jak też kwestii wydzielania przez niektóre relikwie aromatycznej mirry – obdarzonej uzdrawiającymi właściwościami płynnej substancji, która może posiadać różną konsystencję, barwę i zapach. Odnosi się też do kwestii dzielenia relikwii na drobne cząsteczki, co nie stoi w przeszkodzie z tym, że „Nawet w najmniejszej cząsteczce relikwii świętych obecna jest łaska Boża. Będąc uczestnikiem łaski płynącej od tej cząsteczki, stajemy się uczestnikami łaski całej hipostazy, a poprzez nią wierni zwracają się do samego Boga ze swoimi modlitwami, które wysłuchiwane są na miarę ich wiary i Bożej łaski”.
W dalszych rozdziałach książki czytamy o sposobach przechowywania relikwii. I tak mogą one znajdować się m.in. w równego rodzaju relikwiarzach, antyminsach oraz przebywać w ukrytych miejscach znajdujących się pod świątynią. Następnie czytelnik poznaje niuanse równic i podobieństw czci oddawanej relikwiom i ikonom, a pracę kończy krótkie omówienie miejsce relikwii świętych w innych Kościołach chrześcijańskich.
Publikację kończą pytania, odpowiedzi na które powinien sam sobie, przed własnym sumieniem, udzielić czytelnik: „Na ile święci i ich relikwie obecni są w naszym codziennym życiu? Na ile życie świętych służy nam za przykład do naśladowania? Jak często i z jaką gorliwością oddajemy cześć świętym relikwiom i modlimy się przy nich z wiarą w modlitewne orędownictwo świętych przed Bogiem?”.
Szczerze zachęcam zarówno prawosławnych, jak i wiernych innych wyznań do lektury omawianej wyjątkowo bogato ilustrowanej książki. Z pewnością przyniesie ona wszystkim wymierną korzyść nie tylko poznawczą, ale i duchową.
Jarosław Charkiewicz
(Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej)
Prywatnie tu: tudorotasokolowska.pl
Prowadzący:
Dorota Sokołowska
